"Vejam bem". José Afonso, Brecht y la vía moderna a la Canção de Protesto

Autores/as

DOI:

https://doi.org/10.3989/anuariomusical.2020.75.06

Palabras clave:

José Afonso (1929-1987), Bertolt Brecht, música popular portuguesa, canción de intervención, modernidad, estética musical, siglo XX, música grabada

Resumen


El encuentro con la obra y pensamiento de Bertolt Brecht puede ser considerado un momento crucial para el desarrollo artístico del cantautor y poeta portugués José Afonso (Aveiro, 2 de agosto de 1929—Setúbal, 23 de febrero de 1987), dibujando un marco creativo que se ampliará a partir de 1967 como contexto teórico y práctico desde el que entender mucha de su producción. En este sentido, José Afonso lleva al terreno musical popular portugués la reivindicación de Brecht como modelo de intervención cultural que impregna la oposición socialista a la dictadura de Salazar. De este modo, es posible identificar tanto en sus ideas como en sus prácticas compositivas e interpretativas una apropiación consciente de las concepciones brechtianas. Esta apropiación se produce no solo en lo que concierne al papel cultural y político del músico y su música en la ruptura del monolítico orden cultural salazarista, sino también en una dimensión intrínsecamente estética, en la propia utilización de voces cronológica y estilísticamente múltiples para ensamblar artefactos de gran poder expresivo y movilizador. En las canciones de José Afonso, particularmente en las que compuso sobre textos de Brecht, están presentes muchos de los principios y procedimientos constructivos que sitúan al dramaturgo en una línea simultáneamente moderna y políticamente comprometida. Especialmente destacable es la transferencia a la música de los métodos de montaje y superposición de lenguajes, lo que se traduce en un juego ambivalente entre lo tradicional y lo urbano para promover una reconstrucción crítica de lo real. Esto permitiría definir su producción como moderna y popular.

Descargas

Los datos de descargas todavía no están disponibles.

Citas

Afonso dos Santos, João. José Afonso. Um olhar fraterno. Lisboa: Caminho, 2002.

Bergmann, Heidi, Dieter Offenhäusser, Carmen Barros y Michael, eds. Eh Zeca Afonso! Lieder und Texte aus Portugal. Freiburg: Druckwerkstatt im Grün, 1980.

Correia, Mario. A raiz genuína, a música tradicional na obra de José Afonso. Centro de Música Tradicional Sons da Terra, 2016.

Correia, Mario. Música popular portuguesa: um ponto de partida. Coimbra: MC-Mundo da Canção/Centelha, 1984.

Correia, Mario. As mulheres cantadas por José Afonso. Sendim: Sons da Terra, 2013.

Correia, Mario. José Afonso andarilho nas Astúrias. Centro de Música Tradicional Sons da Terra, 2015.

Côrte-Real, Maria de São José. "Cultural Policy and Musical Expression in Lisbon in the Transition from Dictatorship to Democracy (1960s-1980s)". Tesis doctoral, Ph.D., Columbia University, 2001.

Côrte-Real, Maria de São José. "Sons de Abril: Estilos musicais e movimentos de intervenção político-cultural na Revolução de 1974". Revista Portuguesa de Musicologia, 6 (1996), pp. 141-71.

Côrte-Real, Maria de São José. "Afonso, José". En Enciclopédia da Música em Portugal no Século XX, 4 vols., dirigida por Salwa El-Shawan Castelo-Branco. Lisboa: Círculo de Leitores, 2010, vol. 1 A-Z, pp. 15-18.

Cravo, Jorge. José Afonso: da boêmia Coimbrã à fraternidade utópica (1929-2009). Coimbra: Câmara Municipal, 2009.

Dos Santos e Silva, António. Zeca Afonso antes do mito. Coimbra: Minerva, 2000.

Engelmayer, Elfriede. "Utopie und Vergangenheit. Das Liedwerk des portugiesischen Sängers José Afonso". Tesis doctoral, Universität Wien, 1985.

Engelmayer, Elfriede. José Afonso, poeta. Lisboa: Ulmeiro, 1999.

Engelmayer, Elfriede. José Afonso. Textos e canções, 3ª edição revista. Lisboa: Relógio d'Água Editores, 2000.

Fanha, José y José Jorge Letria. José Afonso: o que faz falta. Uma memória plural. Porto: Campo das Letras, 2004.

Fiuza, Alexandre Felipe. "Representações do espaço africano na moderna canção popular portuguesa: o caso José Afonso". TriceVersa 2/1 (2008), pp. 15-35.

Flunsel Pimentel, Irene. José Afonso, editado por Joaquim Vieira. Fotobiografias século XX. Rio de Mouro: Círculo de Leitores, 2009.

Losa, Leonor. "'Nós humanizámos a indústria': reconfiguração da produção fonográfica e musical em Portugal na década de 60". Tesis de Máster, Universidade Nova de Lisboa, 2009.

Moutinho, José Viale. José Afonso. Porto: Livraria Paisagem, 1972.

Moutinho, José Viale. Memória do canto livre em Portugal. Lisboa: Editorial Futura, 1975.

Moutinho, José Viale (coord.). José Afonso. Textos e canções. Porto: Paisagem Editora, 1975.

Nanni, Nicoletta. "La 'Canção de intervenção' e l'opera lirico-musicale di José Afonso". Tesi di Laurea, Università degli Studi di Bologna, 1998.

Nogueira Igrejas Moreira, Maria Inês. "A música tradicional na obra de José Afonso". Tesis de Máster, Universidade Nova de Lisboa. Faculdade de Ciencias Sociais e Humanas, 2009.

Pereira Martins, Alexandre. "Rekonstruktion der Poetik des portugiesischen Dichters und Liedermachers José Afonso (1929-1987)". Tesis doctoral, Ph.D, Colonia (Alemania), Universität zu Köln, 2011.

Pires Castro, José Hugo. "Discos na luta: a canção de protesto na producção fonográfica em Portugal nas décadas de 1960 e 1970". Tesis de Máster, Universidade Nova de Lisboa, 2012.

Raposo, Eduardo M. Canto de intervenção, 1960-1974, 3ª edición. Lisboa: Público, 2007.

Saldanha, Ana. "Representações e transformações estéticas e ideológicas da canção-composição de intervenção. Fernando Lopes-Graça. José Afonso, Adriano Correia de Oliveira e Jorge Peixinho". En Estudos da Ail em Literatura, História e Cultura Portuguesas, editado por Elías J. Torres Feijó et al. Santiago de Compostela y Coimbra: Associação Internacional de Lusitanistas, 2016, pp. 57-63.

Salvador, José A. Livra-te do medo: Estorias e andanças do Zeca Afonso. Lisboa: A Regra do Jogo, 1984.

Salvador, José A. José Afonso, o rosto da utopia, 4ª edición. Porto: Edições Afrontamento, 2006.

Salvador, José A. Zeca Afonso. Livra-te do medo. Lisboa: Porto Editora, 2014.

Teles, Viriato. As voltas de um andarilho. Fragmentos da vida e obra de José Afonso. Lisboa: Assírio & Alvim, 2009.

Afonso dos Santos, João. José Afonso. Um olhar fraterno. Lisboa: Caminho, 2002.

Afonso dos Santos, João. "Lá no Xipangara". AJA. Revista da Associação José Afonso, 7 (1993), p. 30.

Afonso, José. Cantares. Lisboa: Associação de Estudantes do IST, 1968.

Afonso, José. "Carta desde Beira de 03 de enero de 1967". Archivo del Centro de Documentação 25 de Abril en Coimbra, Espólio Rui Pato, Correspondência Zeca-Albano de Rocha Pato, pasta XLVI, nº 29.

Afonso, José. "Carta desde Beira de 25 de marzo de 1967". Archivo del Centro de Documentação 25 de Abril en Coimbra, Espólio Rui Pato, Correspondência Zeca-Albano de Rocha Pato, pasta XLVI, nº 30.

Afonso, José. "Carta desde Faro de 20 de julio 1964". Archivo del Centro de Documentação 25 de Abril en Coimbra, Espólio Rui Pato, Correspondência Zeca-Albano de Rocha Pato, pasta XLVI, nº 14.

Afonso, José. Cantares do andarilho. Disco de vinilo. Orfeu STAT 002 (1968).

Afonso, José. Eu vou ser como a toupeira. Disco de vinilo. Orfeu STAT 016 (1972).

Afonso, José. Coro dos tribunais. Disco de vinilo. Orfeu STAT 027 (1974).

Berendse, Sabine y Clemens, Paul, eds. Brecht, Music and Culture. Hanns Eisler in Conversation with Hans Bunge. London: Bloomsbury, 2014. https://doi.org/10.5040/9781472533005

Brecht, Bertolt. Schriften zur Kunst und Literatur, 3 vols. Frankfurt: Suhrkamp Verlag, 1967.

Brecht, Bertolt. Escritos sobre teatro, traducción de Genoveva Dieterich. Barcelona: Alba editorial, 2004.

Cardoso dos Santos, José. 8mm: Anúncio, Pesadelo, Raizes. DVD. Kugoma, Short Films Forum Mozambique, 2014.

Cascudo, Teresa. "Fernando Lopes-Graça e a configuração do modernismo em Portugal através da obra de Fernando Lopes-Graça". En Fernando Lopes-Graça. Madrid: Atelier, 2010, pp. 29-64.

Castilho Pais, Carlos. "Apontamentos sobre a maldita censura aos poemas de Brecht". En https://carloscastilhopais.files.wordpress.com/2010/01/apontamentos20brecht

Costa, Belino. "Conservar a cultura não é ser conservador". Entrevista a José Afonso. En Se7e (25 de noviembre de 1981).

Cuadrado, Perfecto. "Situación histórica de la poesía surrealista portuguesa 1: El Surrealismo portugués en el contexto de la literatura portuguesa contemporánea". Mayurqa. Revista del Departament de Ciències Històriques i Teoria de les Arts, 19/2 (1979), pp. 93-126.

Cuadrado, Perfecto. "Situación histórica de la poesía surrealista portuguesa 2: Surrealismo, movimiento surrealista y poesía surrealista en Portugal". Caligrama. Revista insular de filología, 1/1 (1984), pp. 91-135.

Da Conceição, Marilú. "O Pesadelo de Cardoso. Analise do universo simbólico nos filmes de José Cardoso". En librillo acompañante al DVD 8mm: Anúncio, Pesadelo, Raizes Kugoma, Short Films Forum Mozambique, 2014, pp. 7-10.

Didi-Huberman, Georges. Cuando las imágenes toman posición. Madrid: Antonio Machado libros, 2008.

Dos Santos e Silva, António. Zeca Afonso antes do mito. Coimbra: Minerva, 2000.

El-Shawan Castelo-Branco, Salwa. "Introducção". En Enciclopédia da música em Portugal no século XX, 4 vols., dirigida por Salwa El-Shawan Castelo-Branco. Lisboa: Círculo de Leitores, 2010, vol. 1, pp. i-vii.

Frith, Simon. Taking Popular Music Seriously. Londres y Nueva York: Ashgate, 2007.

Frota, Gonçalo. "Deixou de haver ética e sangue na criação artística. Entrevista a José Mário Branco". En Público (28/11/2017). https://www.publico.pt/2017/11/28/culturaipsilon/entrevista/jose-mariobranco-deixou-de-haver-etica-e-sangue-na-criaçaoartistica-1794087; consultado el 19 de noviembre de 2019.

Hall, Stuart. "Notes on Deconstructing 'the Popular'". En Cultural Theory and Popular Culture: A Reader, editado por John Storey. Pearson: Prentice Hall, 1998, pp. 442-53.

Holub, Renate. Antonio Gramsci. Beyond Marxism and Postmodernism. Abingdon: Routledge, 2014.

Iglesias Mira, Antonio. Castelao e a sua época na Coimbra de 1969. Tesis de Máster. Faro: Universidade do Algarve, 2011, anexos 7 y 8.

Iglesias Mira, Antonio. "O goberno portugués contra Castelao: a aventura galega do CITAC". Abriu: estudos de textualidade do Brasil, Galicia e Portugal, 4 (2015), pp. 61-75.

Jameson, Fredric. "Afterword". En Aesthetics & Politics. Debates between Bloch, Lukács, Brecht, Benjamin, Adorno, editado por Ronald Taylor. Londres: Verso, 1980, pp. 196-213.

Kramer, Lawrence. Musical Meaning. Toward a Critical History. Berkeley: University of California Press, 2002. https://doi.org/10.1525/9780520928329

Livio, Tito. "Três albuns importantes. Uma canção significante". Mundo da Canção, 34 (1973), pp. 6-8.

Lunn, Eugene. Marxism & Modernism. An Historical Study of Lukács, Brecht, Benjamin, and Adorno. Berkeley: University of California Press, 1982. https://doi.org/10.1525/9780520315204 PMCid:PMC1497949

Manuel, Peter. Cassette Culture: Popular Music and Technology in North India. Chicago: The University of Chicago Press, 1993.

Middleton, Richard. Studying Popular Music. Philadelphia: Open University Press, 1990.

Paddison, Max. "The Critique Criticised: Adorno and Popular Song". Popular Music, 2 (1982), pp. 201-18. https://doi.org/10.1017/S026114300000129X

Pereira Martins, Alexandre. "Rekonstruktion der Poetik des portugiesischen Dichters und Liedermachers José Afonso (1929-1987)". Tesis doctoral, Ph.D., Colonia (Alemania), Universität zu Köln, 2011.

Rebello, Luiz Francisco. Teatro moderno: caminhos e figuras. Lisboa: Prelo, 1964.

Rodrigues, Márcia Regina. Traços épico-brechtianos na dramaturgia portuguesa: O render dos héroes, de Cardoso Pires, e Felizmente há luar!, de Sttau Monteiro. São Paulo: Cultura Acadêmica, 2010. https://doi.org/10.7476/9788579831140

Sá Nogueira, Teresa. "Cinema moçambicano". Tempo [Mozambique] (17/08/1986).

Salomé, Vitorino. Entrevista concedida al autor del artículo. Évora (19/08/2019).

Salvador, José António. Zeca Afonso. Livra-te do medo. Lisboa: Porto Editora, 2014.

Simões, Álvaro. Entrada personal en su página de Facebook (12 de febrero de 2015). En https://www.facebook.com/alvaro.simoes.790/posts/801449449908190:0; consultado el 6 de febrero de 2020.

Taylor, Ronald, ed. Aesthetics & Politics. Debates between Bloch, Lukács, Brecht, Benjamin, Adorno. Londres: Verso, 1980.

Teles, Viriato. As voltas de um andarilho. Fragmentos da vida e obra de José Afonso. Lisboa: Assírio & Alvim, 2009.

Vieira de Carvalho, Mário. "Between Political Engagement and Aesthetic Autonomy: Fernando Lopes-Graça's Dialectical Approach to Music and Politics". Twentieh-Century Music, 8/2 (2011), pp. 175-202. https://doi.org/10.1017/S1478572212000072

Willet, John. El teatro de Bertolt Brecht. Un estudio en ocho aspectos. Buenos Aires: Fabril, 1964.

Descargas

Publicado

2020-12-28

Cómo citar

Rodríguez Campos, C. (2020). "Vejam bem". José Afonso, Brecht y la vía moderna a la Canção de Protesto. Anuario Musical, (75), 117–137. https://doi.org/10.3989/anuariomusical.2020.75.06

Número

Sección

Artículos